Гүн гэрийн хатагтай Цай Вэн Жийн: “Нүүдэлчдийн цуурын арван найман аялгуу"

Dr. Лувсанноровын Эрдэнэчимэг

Хөгжим судлаач

Echimeg2002@yahoo.com 

Түлхүүр үг: Эртний Цай Вэн Жи хатагтайн бичсэн нүүдэлчдийн цуурын арван найман аялгуу шүлэг хэдий үест зохиогдсон, шүлгийг дагалдан гарсан уран зураг, дуу хөгжмийн тэмдэглэл, жүжгийн зохиол бий юу, бий бол хэдий үед, хэн зохиосон бэ зэрэг асуудлыг хамрав.

Оршил

Оршил  хэсэг нь уйгуржин монгол бичгээр буусан байгаа.

Удиртгал

Удиртгал  хэсэг нь уйгуржин монгол бичгээр буусан байгаа.

1.                 Шүлэг зохиогдсон түүхээс

Энэ шүлгийн зохиогдсон гол онцлог нь нийтийн тооллын 195 оны сүүлээр  Хан улсад үймээн самуун гарах үест тэр цагийн нэрт эрдэмтэн Цай Юнгийн(132-192) охин Цай Вэн Жи- гүнжийг тэр үеийн Чэнь Лю Юй буюу одоогийн Хө- нань дахь эцгийнх нь гэрээс Өмнөд Хүннү иргэд хулгайлан Умард нутагтаа авчирч нүүдэлчин аймгийн зүүн жигүүрийн цэргийн жанжны гэргий болгожээ.  Түүнээ схлйш Цай Вэн Жи гүнжийг эрж хайн гэрт нь авчрах хүртэл нь арван хоёр жил өнгөрчээ.  Тэр үеийн “Гурван улс” нэртэй улсын нэгийг захирч байсан  жанжин Цао Цао бол эрдэмтэн Цай Юнгийн дотны нөхөр байв. Тэрээр эрдэмтэн Цай Юнг охиноо харьд булаалган, сэтгэлийн уй гашууг амсч байхыг ойлгон мэдэрч түүнд туслахыг эрмэлзэж байсан хүний нэг юм. Хэдийгээр охины эцэг нас барсан ч, Цао Цао ихэд хөөцөлдсөний эцэст, нүүдэлчдэд алт, хас эрдэнэ тэргүүтэн их эд баялгийг өгч байж хатныг эргүүлэн авчээ.  Харин Цай Вэн Жи нэгэнт нүүдэлчдийн дунд амьдран жанжны гэргий, хоёр хүүгийн эх болоод тэр нутагт хэдий нь дассан байв.  Иймээс өөрийн төрсөн нутаг эцэг эх, элгэн садандаан буцаж очих уу? хань ижил, үр хүүхэдтэйгээ үлдэх үү? гэсэн хүндхэн асуудлыг сонгох болдог. Гэвч бүсгүй олон жил мөрөөдөж явсан эцэг, эх, элгэн садан ахан дүүстэйгээ уулзахаар өөрийн төрсөн нутгаа  зорихоор шийдсэн бөгөөд, түүний сэтгэлийн гүнд харанхуйлах, үр хүүхдээсээн салах үйтгар гуниг, уй гашуу, эх нутагтаа очих сэтгэлийн баяр баясал буюу өөрөөр хэлбэл сэтгэлийн хүслэн хяслан хоёр эсрэгцэх хөдөлгөөн нь энэ шүлэг зохиогдох түүхэн нөхцөл нь болжээ.

 Цай Вэн Жи хатагтай эх нутаг, эцэг эхийнхээ ордонд очиж амьдрахаар шийдсэн боловч, үр хүүхэд , хань ижлээ мөрөөдөн санагалзахын эрхэнд: “Эмгэнэн хилэгнэсэн шүлэг”, “Нүүдэлчдийн цуурын арван найман аялгуу”  шүлгээ туурьвижээ.  Цай Вэн Жи угаас урлаг, уран сайханд гоц авъяастай, ая хэмнэл, утга уянгад  нэвтэрхий нэгэн байж. Түүний зохиосон шүлгийг нийтийн тооллын 195 оноос хойш, арван хоёр жилийн дараах үед хамруулан үздэг байна. өөрөөр хэлбэл, хатагтай нийтийн тооллын 195 оны үед хулгайлагдсан бөгөөд түүнээс хойш арван хоёр жилийн дараа гэртээ эргэж очсон хойноо эл шүлгээ зохиосон нь 208 оны үе орчим болно.

Түүнээс гадна хятадын зарим судлагчдын  үзэж байгаагаар: “Хан улсын сүүлээр үймээн самуун гарах үест, Цай Вэн Жи баригдаж, Өмнөд Хүннүгийн зүүн жигүүрийн цэргийн жанжны гэргий болжээ. Нутагтаа буцаж хариад Дүн Ши тэй гэрлэсэн” гэх бөгөөд өө нэгэн сурвалжид: “ Анх Хэ Дүн газрын Вэй Зүй Дао-д мордож, эр нь үхсэн учир үр хүүхэдгүй нутагтаа ирсэн. Дараа нь Шин Пингийн онд тэнгэрийн дор дайн дэгдэж, Вэн Жи умард үндэстний Ху –гийн цэрэгт баригдаж, Хүннүгийн газар арван хоёр жил болж, хоёр хүү төрүүлжээ.  Буцаж ирээд Дүн Ши- тэй гэрлэсэн боловч, хожим Дүн Ши алагдсан” [1]гэх зэргээр мэдээлжээ. Эдгээрээс үзэхэд Цай Вэн Жи нүүдэлчидтэй хэрхэн холбогдов гэдэг асуудал гарна. Цай Вэн Жи нь эцгийнхээ ордноос Умардын Ху нарын цэрэгт баригдаж, хулгайлагдан, нүүдэлчдийн дунд очиж, нүүдэлчдийн ахуй зан заншлаар амьдарч байсан хэв маяг нь түүний өөрийн язгуур Хан үндэстний ёс жаягаас нилээ  д өөр байсныг түүний шүлгийн мөр бүхнээс мэдэж болно. Түүнчдэн Цай Вэн Жи-н шүлгээс эх авч өөр бусад зохиолчид ч эл зохиолын агуулга дээр өөрсдийн бүтээлээ туурвисан байж болзошгүй юм. Тухайлбал: Цай Вэн Жи-гийн шүлгээс эх авч Тан улсын үеийн шүлэгч 773 оны үест Лю ШАн энэ сэдвээр мөн ийм хэлбэрийн шүлэг зохиосон гэж үздэг байна.

Нэгдүгээр шүлэг

Харьд хулгайлагдсан минь

Хан улсын төр доройтон үймэхүйеэ

Хамаг зүгийн зэрлэг иргэд

Догшрон ширүүсэхэд

Умардын морьт цэргүүд

Зэр зэвсэг хөдөлгөн

Хан улсын нутагт

Дайн тулаан олшров

Аяа, энхрийлэн өсгөсөн

Ээж аав минь хөөрхий

Тэнгэр газрын хооронд

Түмэн газрын алсад

Тэнүүчлэх шувуун хөөрхий

Энэ л мөчид амьдын хагацал

Үймээн самууныг амсаж сууна

Нимгэн цонхны дэргэд

Толинд харж зогсохдоо

Ертөнцийн юмсыг үл мэдэрч

Гагцхүү хэлхээтэй хөшиг л намайг

Нуун далдлах мэт санавч

Нэг л мэдэхэд би

Морьт цэргийн гарт оржээ

Азгүйхэн амьдрал минь

Алд илдний ирэн дээр ганхана

Аяа хөөрхий

Гар мухардсан намайг

Алс холын тэртээх

Харь нутагруу авч одлоо.

Хоёрдугаар шүлэг

Хан улсаас явсан минь

Морин зоон дээр

Газрын мухарруу авч одоход

Амьдралаас залхмаар авч

Үхэл яахин ирэх билээ

Зэрлэг хүмүүсийн үнэр танар,

Зугаа цэнгэл, уур хилэн нь

Цөөвөр чононых мэт

Тэсэхүйеэ бэрх

Хүйтэн зэврүүн салхи шуурга

Цас бороог туулан туулсаар

Тиен Шан[2]-д ирлээ

Ёс заншил нь балмад юм

Эзгүй зэлүүд нүүдэлчдийн нутагт

Энгүй бүрхэг тэнгэр

Түмэн бээр газрыг нөмрөх мэт

Хязгааргүй өмнө умардад

Хүйтэн элс үргэлжлэн хөвөрнө. . .

Гуравдугаар шүлэг

Цөлд буудалласан минь

Гав гинжтэй хоригдол мэт

Хэдэн давхар санааны зовлонг

Хуваалцах хүн нэгээхэн ч үгүй

Хэлэх хүн ч мөнөөхөн үгүй

Гагцхүү тэд махыг минь идэж

Цусыг минь сорох болов уу

Хүний эхнэр болохын оронд

Хол очиж үхсэн минь дээр бусуу?

Сэтгэл татам нүүр царай,

Өнгө зүс минь намайг

Ямар гээчин зовлонд унагана вэ?

Улаан хацартай болж төрсөн бид

Умардын морьт цэргийн

Тоосыг дагах нь харамсалтай.

Дөрөвдүгээр шүлэг

Гэрээ санагалзан тэмүүлэхүй

Холын хол орших

Уул усыг хэн таних вэ?

Хязгааргүй тэнгэр газрын хооронд

Нутаг ус минь хамгаа[3] юэ?

Салхи шуургаан бороолход[4]

Царай зүс минь аяшина[5]

Зүүдэндээ би нутагтаа очино

Зүүрмэглэх мэдээг хэнч дамжууллаа даа

Зэрлэг иргэдийн[6] уудам тэнгэр

Уйлан дуулахад минь ч хариу үл өгнө

Зөвхөн тэр тэргэл саран

Зөнгөөрөө намайг таних бус уу?

Аяа миний Хан[7] сар билээ л. . .  

Тавдугаар шүлэг

 Нүүдэлчид

Үлээх салхины аясаар

Усны дэргэд зүүрмэглэн суухад

Уул усны сэвэлзэх салхи

Улам ч намайг үлээх мэт

Өөх тосоор үсээн тослохоос биш

Үргэлж тэд ердөө самнадаггүй

Хурганы арьсан дээлний зах нь

Хажуу талдаа[8] энгэртэй юм

Үнэгний арьсан энгэр[9]

Илбэнхү[10] арьсан ханцуй нь

Хачин хурц үнэртэй юм

Өдөр нь өмсөж

Шөнө нь нөмөрдөг,

Эгнэгт тогтсон сууц үгүй[11]

Эсгий гэрээ үргэлж нүүлгэнэ

Ээлжлэн солигдох сар өдрийг

Энд тэнд өнгөрөөхүйеэ бэрх.

Зургаадугаар шүлэг

Долоон бурхан од мину

Хүннүгийн нутагт

Хавар ирэх нь ч орой

Буцах нь ч хурдан

Харин тэнд уд[12] мод

Цэцэгс ургах нь цөөн

Хаяа хярхаггүй тал цэлийнэ

Тэнгэр газрын хувирлыг эс мэднэ

Тэртээх уулсын дээгүүр

Долоон бурхан од[13] мину

Чих тавин суухад

Чимээ ажиг ч үл гармой

Бүхэл өдөржин

Бүтэн жилээр ч

Ам нээсэнгүй

Анх байснаараа

Зөвхөн ганц тийм, үгүй

Зөв бурууг л ялган дохино. . .

Долоодугаар шүлэг

Нүүдэлчдийн дуу хөгжим

Нүүдэлчин хүмүүс

Эр эмгүй нум сумтай

Тэдний давжаа морь, хоньд нь ч бас

Цас бороонд газар хэвтэнэ

Ганц ч болов дураараа

Явах ч эрх над үгүй

Амьдралаа чимээгүй өнгөрөөж

Цагаасаа түрүүлэн мөнх бусыг үзэх нь

Миний туйлын хүслэн биш

Гүн шөнөөр Су Во гийн биба

Би чиугийн лимбэ

Уйтгартайяа сонсогдоно

Аяа үүлгүй шөнө

Тунгалаг саран өндөрт хөөрчээ

Төрөлх нутгаа

Дахин нэг үзэх болов уу? 

Наймдугаар шүлэг

Торон доторх шувуун хөөрхий

Анх би аав ээжийн

Эрх танхи охин байлаа

Алс холын нэгэн шувууг

Гэртээ авчран тэжээж билээ

Харин би яг одоо 

Гэрээ санан бодлогошрон суухдаа

Ай хөөрхий торхтой шувуугаа

Суллаагүйдээ харамсана

Хойноос салхи исгэрч

Хүйтэн нар жаргана

Нүүдэлчдийн хөх тэнгэрт

Дахин үүр цайтал

Түмэн одод түгнэ

Уй гашуунд автсан

Миний амьдрал

Уяат торхтой

Тэр нэгэн шувуутай

 Юутай адил вэ?

Есдүгээр шүлэг

Захидал илгээх хүсэл минь

Тэртээ нэгэн цагт билээ

Жанжин Сү Ү[14]-г байх үест

Нүүдлийн шувууд

Мэдээ дамжуулдгийг ч мэддэг байлаа

Сү Ү-г дууриан

Захидал бичихээр

Цусаа ханалаа

Харин захидал минь

Тоочиж баршгүй

Уй гашуугаар дүүрэв

Захидлаа илгээх

Нүүдлийн шувуудыг

Зэрлэг морьтон

Нумаар харвасаар

Өмнө зүгийн энэ шувууд

Одоо хүнээс айдаг болжээ

Ай хөөрхий ертөнцийн мухраас

Хэл чимээг

Хэрхэн дуулгах билээ? . . .

Аравдугаар шүлэг

Хүүхэд төрлөө

Доромжлол амсан зовж байхдаа

Дотроо л бухимдан шаналах юм

Нүүдэлчдийн нутгийг үзэн ядсан ч

Нэгэн бие минь давхар болжээ

Зэрлэг эрийн хүүхдийг тээнэ гэхээс

Зэгзгэр биеэ хөнөөхийг ч хүснэ

Харин хүүхэд минь төрсний хойно

Хайр гэдгийг мэдэрсэн юм

Түүний харц нь ч тэр

Хэл яриа нь ч тэр

Харь хүнийх мэт санагдана

Харин үзэн ядах сэтгэл минь

Хайр болон хувирчээ

Харин өглөө орой

Үргэлж тэр надтай хамт

Өөрөөсөөн төрүүлж

Өвөр дээрээн бөөцийлөн

Өндийлгөн сөгөсөн

Өрөвгөрхөн үрээ

Өхөөрдөн энэрэхгүй байхын аргагүй.

Арван нэгдүгээр шүлэг

 Шувуудын цувааг шинжихүй

Хоног сар ээлжлэн

Хорвоогийн хугацаа өнгөрсөөр

Харин оддын

Хөдөлгөөнийг шинжвээс

Арван хоёр жилийн[15] мөчлөг

Ард минь нэгэнт өнгөрчээ

Өвөлдөөн зуд

Хүйтэн жавар

Цас бороонд

Ус хөлдөж

Ногоо гандахын цагт

Нэгэн агшин

Нэгэн жил

Өнгөрч буйг мэдрэх юм

Харин манай нутагт

Хан сарын баярыг тэмдэглэх

Хуанлийн[16] их ёслол  байдагсан

Хорвоогийн энэхэн алс нутагт

Тэнгэрийн нар сар

Од мичид

Ямар утгатай билээ?

Галуу шувуудын нүүдэл

Олонтаа ирж буцна

Ганцхан тал саран

Буцаад бүтэн болох бүрд л би

Уйтгар гунигт автах юм.

Арван хоёрдугаар шүлэг

Сэтгэл хөдлөл

Худагт унагасан хагархай лонх

Үүрд алга болдгийн адил

Харих хүсэлд автсан миний сэтгэлд

Харин ч одоо горьдлого тасарчээ

Алс холоос нэрийг минь асууж

Аяа бас элч ирнэ гэдгийг

Ай хө хэн мэдлээ л

Алив чихнээ

Аятайхан сонсогдох

Аялга үг минь тодрон

Аюулхай чээжийг минь

Донсолгосон юм

Зүүдэндээ би

Гэрээ хайн тэнүүчилдэгсэн

Зүүдлээд сэрэх бүртээ

Улам ихээр шаналдагсан

Зүүд мөрөөдөлтэйгээ учран золголоо

Зүрх сэтгэл минь хөөрөн догдоллоо.

Арван гуравдугаар шүлэг

Үдэлт

Харих хүсэлд автсан миний сэтгэл

Хань ижлээсээ холдох нь харамсалтай

Хөөрхөн үрс минь

Хормойноос чангаан уйлалдана

Хүний орчлонгийн  зовлонг

Хэлж хэлж баршгүй

Сэрүүн салхи сэвэлзэнэ

Сэтгэл санаа минь үймэрнэ

Аяны хол замыг туулж

Арван мянган бээрийг гатална

Хонгор үрээн орхиод явбаас

Харин дахин сургий нь гаргахгүй

Нулимсанд халтартсан нүүрээрээ би

Нар жаргахыг ч үзлээ

Нүдний минь өмнө сүүмэлзэн бүрэлзэх

Нүсэр том уул усыг ширтэвч

Нэгэн давхар санааны зовлонг

Нимгэлэх мөч нэгээхэн ч үгүй

Нүдний минь аяганд

Аяндаан дүүрэх

Нулимсан уулыг яах билээ.

Арван дөрөвдүгээр шүлэг

Нутгийн зүг мордсон минь

Ичгүүрт байдалд орууллаа гэж

Нүүдэлчдэд би бурууг өгөхгүй

Нүүрээн далдлах аргагүй ч

Нутгийн зүг мордсон би

Хэн хүнгүй л удмаа хйарлана

Хэнийхээ тухай ярьдаг билээ л

Арван хуруу тэгш байдаггүй ч

Аль хурууг тасалсан ч адил

Төрөл садантайгаа учран золгоно

Тоймшгүй ихээр баярлан гуниглана

Талийгаачид,

Амь үрэгсдээс

Хол байдгийн адил

Төрсөн үрс минь хол ойр

Өмнө зүгийн бүлээн салхи

Өр зүрхийг минь шимшрүүлнэ

Сэвэлзэх салхины аясыг даган

Ляо [17] голыг гатлан тууллаа

Элчийн морин дээрх

Эгэл нэгэн тамгыг ажваас

Куан [18] (гүн) хэмээн бичсэн нь учиртай. . .

Арван тавдугаар шүлэг

Эр нөхөр минь буцав

Санаа минь үймэрч

Сэтгэл минь шанална

Эр нөхрөөсөө ходох тусам

Энэ бие, сэтгэл минь түгшинэ

Уй гашуу уйтгар гуниг

Баяр хөөр баясал цэнгэл

Улам улмаар давхцана гэдэг

Үнэхээр хүн орчлонгийн

Сэтгэлийн үймээн шаналал бус уу?

Бодол санаа минь

Хүсэл зорилготойгоо

Зөрчилдөх нь

Молхи миний тавилан уу?

Бодол санааны минь зовлон уу?

Ингэж амьдрах хувь заяаг

Эртнээс над заяагаагүй бол

Энэхэн амьдрах насандаан

Эзэрхэг дайсандаан дурлаж, итгэж

Хайрлан халамжилж,

Эгнэгт амьдарч

Яахин чадах билээ.

Арван зургаа дугаар шүлэг

Аян замд

Аян замын уртыг

Туулан туулах тутамд

Алс тэртээд орших

Нүүдэлчдийн нутгийн

Холыг  бид мэдрэв

Бүрхэг тэнгэрт

Нар хаана байна вэ?

Дөрвөн зүг

Найман зовхисыг ч үл мэдэрнэ

Харин зөвхөн

Галуу шувуудын буцах зүгээр

Өмнө умардыг ялгаж байлаа

Ийш тийш эргэн харахад

Энд тэндгүй элсэн манхан

Холдон одох галуун цувааг

Ширтэн ширтсээр

Хоромхон ч амсхийлгүй

Хойноос нь нэхнэ

Замын турш

Очих газартаан ч хүрээгүй

Морьны мөр

Моддын мөчирч үл үзэгдэнэ

Гагцхүү нуга талын хөндийд

Шарласан өвс л хэржигнэнэ. . .

Арван долоо дугаар шүлэг

Нанхиадын хотын бараа

Нүүдэлчдийн тэнгэр дор

Нутгийн зүг буцахдаа

Нүцгэн өвс

Нүүгэлтсэн үүлнээс өөр

Юуг ч эс үзэв дээ

Өвсний үндэс идэхээр

Өвөр цасанд уралдсан

Өлсгөлөн морьд үхэж

Өөрсдөө бид цангаж

Мөс хагалав.

Харин Инь[19] Шаньд ирэхэд

Түүдэг гал асаж

Цэргийн бараа харагдана

Бөмбөрийн нүргээн

Хэнгэргийн дэлдээг сонсоход

Нутгийн бэхлэлт ойр мэт

Нанхиадын [20] хотын бараа

Өмнө минь дурайхад

Нүүдэлчдээс би

Эрхгүй холдсоноо

Сая нэг мэдрэв.

Арван найм дугаар шүлэг

Гэртээ эргэж ирсэн минь

Төрсөн газар

Угаасан ус

Эцэг, эх

Элгэн садандаан ирлээ

Цэцэрлэг талбайн

Тал нь зэрлэгшсэн ч

Хавар болж, өвс ногоорчээ

Үнс цурамнаас лаагаан асааж

Өөрийн биеэ шорооноос салгав

Гагцхүү алчуур сам барих үестээ л

Хан үндэстний ёс жаягаа санав

Чин[21] хөгжимдөө хзүрснээр би

Үхэж амьдрах хорвоог мэдрэв

Гэртээн эргэж ирэх хүртэл

Гариг эрхсийн мөчлөг өнгөрчээ

Харин миний туулж өнгөрүүлсэн

Гунигт амьдралын түүхийг

Гагцхүү нүүдэлчдийн

Цуурын[22] арван найман аялгуу өгүүлэх буй за. . .

Ном зүй

1.     The eighteen songs of a nomad flute” Beijing, 1959. (“Нүүдэлчдийн цуурын арван найман дуу” Бээжин, 1959) , 

2.     “Hou Khan Shu” History of the latter Khay dinasty, Chuan, 1739,

114 p, 16 a-19 a. Хан улсын сүүл үеийн түүхэн бичиг,

3.     Kojiro Tamita “Wen Chi’s captivity in Mongolia and her return to China” museums of the fine arts, Bulletin, Boston, 1928, vol 26, 40-45p.     

4.     John F Haskins “The Paryryk rest screen and the barbarian Captivity of Tsai Wen Shi” Stockholm, 1963, № 35,141-161 p.

5.     Го Мо Ро “Цай Вэн Жийн нүүдэлчдийн цуурын арван найман эгшиг”өгүүлэл ноотын хамт Бээжинд хэвлүүлжээ. (Хятадаар)

6.     Chu His ( 1139-1200) chuan, 3 pages, 193-196, “ The Hu-chia-shi pg pai “ ,

7.     Wen Fong “Sung and Yuan paintings, the metropolitan museums of art, 1973, 36-40p, 139-140p ,

8.      Wen Fong “eighteen songs of a nomad flute’, NY. 1973. 140p.

9.     Го Мо Ро “цай вэн Жи гийн шүлгээр бичсэн жүжгийн зохиол, хятадаар, Бээжин, 1959 он.      

Dr. Luvsannorov Erdenechimeg

 Musicologist

echimeg2002@yahoo.com

The princessaTtsai Wen Chi’s

Eighteen songs of a nomad flute

          The cycle reproduced here for you, is titled “Eighteen songs of a nomad flute” written by Princess Ts’ai Wen-Chi[23] daughter of a prominent scholar-statesman of the Han dynasty who lived in about 208 A.D. In here poems, the author reflected habits, customs and livelihood of the ancient nomadic tribes. In harmony with her delicate emotional feelings, the author expressed all her boredom, anguish, joy and happiness that she experienced in her life.  This cycle of poems consists of eighteen parts and each part has a different content. Combined the metaphorical expression of meanings with the ordinary ones, the author used content narration as the main decision tree from the beginning until the end of the cycle, and wrote its eighteen parts as branches of the main tree. Songs, melodies, paintings and drama plays were written based on the cycle of poems. Here I am presenting you this cycle of poems based on my study of their historical resources.           While reproducing the poems to you, I did my best to present you the history of the cycle and the stories on how it was written, the paintings based on the cycle, other songs, melodies, records of song notes, magnetic tape records of the melodies, music drama play based on the poems, paintings, as well as, the original cycle of poems in Chinese language and translations both into Mongolian and English.

                    1. Abduction of Wen Chi

The Han house is declining

the barbarians of the four directions have some unfriendly;

They raise arms, and wars are incessant.

Pity my father and mother who bore and reared me:

For witnessing partings and turmoil-this is the moment.

At gauze windows, looking into mirror, I had not experienced the World;

I though that the beaded curtains could shelter me.

One day the barbarian cavalry entered China;

Suddenly everywhere we met nomads.

My unfortunate life is now at sword’s point,

Alas, a helpless woman carried away into the aliens dust.

          Beneath the invaders banners loom the frightening forms of armored men and horses. Blood has been spilled: defenseless people of the city hurry past a body. In a moment there will be another casualty: as servant, scrambling over a wall, as about to receive an arrow. Another, feeling along a loggia, will not escape his pursuer. At the entrance to Ts’ai Yung’s compound a captain sits at ease while loot from within is added to the pilr before him. In the courtyard, clad in his gilded armor, the band’s chief examines the prize being presented to him: the daughter of the house.  

2. Departure from China

I was taken on horseback to the ands of the earth;

Tiring of life, I sought death, but death would not come.

The barbarians stink so. How can they be considered human?

Their pleasures and angers are like the jackals and the wolf-how

We travel to the end of Tien-Shan[24], enduring all the frost and sleet;

The customs are rude, the land is desolate-we are near the nomads,

An overcast sky stretches beyond ten thousand miles.

Not a single bird is boundless: one can no longer tell the south.

The cold sands are boundless: one can no longer tell him south from the north. 

         

          Wearing an ermine-trimmed hat and riding a white-footed horse with a blaze, the nomad leader watches his captive. Wen-chi has been given a dappled horse with snow-leopard saddle skin, and she wears a traveling hat with veil.  The tribal banners show the cardinal directions (a symbolism borrowed from China): red- south, green-east, white-west, black-north and yellow-center.  Flute music is heard above beating of holes. The chieftain’s remount, its saddle decorated with plumes, follows the banners. The chieftain’s falconer rides with a bird on his gloved arm. Through the trees one glimpses horses laden with baggage and plunder. The armor, no longer needed, has been packed away, but the tails of the ponies are still knotted short, campaign-style.

         

                   3. Encampment in the desert

I am like a prisoner in bonds,

I have ten thousand anxieties but no one to confide them to.

They can take me work, or they can cut my hair,

They can eat my flesh, and they can drink my blood.

Knowing this is death, I would suffer anything willingly,

But to make me his wife is worse than killing me.

Alas, how a pretty face has made me suffer,

How I resent it that I am weak and soft like water.

  

          Screens of felt mounted on canes protect the chieftain’s the winds blowing off the thinly wooded hills. The hands latticed yurt is floored with matting and a pile rug. A car the couple at their meal, which is being served by both men Gold dishes are on the two low tables placed end to end lacquered table, conspicuously elegant in this setting port. Beside the table are stoneware jars of Liao type. We wooden-faced, is obviously not impressed with the tribe please her, not with her consort’s gentle attentiveness.

                            

4. Longing for home

Mountains and streams a long way away-who can remember them?

Where, at the sky’s edge, is my native land?

Since my terrifying expensive me energy has faded.

Gradually, wind and frost have ravaged my countenance.

The night I dream of returning, back and forth;

My half dreaming state is it possible that some messages may be transmitted?

The vast barbarian sky my cries are not answered,

It the bright moon is my Han moon, which should recognize me.

          Auburn leaves declare the passing of another year. Wen-chi, her back turned upon the yurts and saddle of the camp, gazes despondently at the moon across the barren landscape. Not everything if her past is lost, for girl attendant carries her chin, the class Chinese stringed instrument, it its protective wrapping.

                   5. Encampment by a stream

I sleep by water and sit on grass;

The wind that blows from China tears my clothing to pieces.

I clean my hair with mutton fat, but it is seldom combed.

The collar of my lambskin role is buttoned on the left[25];

 The fox lapels and badger sleeves are rank-smelling.

By day I wear these clothes, by night I sleep in them.

The felt screens are constantly being moved, since there is no fixed abode;

How long my days and nights are-they never seem to pass.

           The prince and his unhappy wife are at table’ a ewer of wine in its warning bowl is ready on the lacquered serving table. At the left, behind a screen, food is being prepared; bread is being made and joints of mutton boil in one of the iron caldrons. To May Chinese mutton has most unpleasant odor, and one may imagine the cooking fires being fueled in part by mutton fat or animal dung. Grease smells are among Wen-Chi chief complaints.

                   6. The Constellation of the Dipper 

I resent it that spring is so short here;

In the nomad land there are few flowers or willows.

Who know if heaven and earth have not been turned upside down?

Here we see the Great Dipper in the south.

Since our names, sounds, and signals are wholly different,

All day and all year I keep my mouth closed.

“Yes” and “no” and accepting and giving things away all depend on finger gestures;

For expressing our feelings, speech has become less useful than the hand.

          While the poem describes the sufferings of the bereft of directional sense and spoken communication, the painter again-as in the fourth scene-seizes on concrete imagery. Here the prince joins Wen-Chi and happily shares in her viewing of the constellation with his hand, rather than with speech. 

                    7. Concert on the Steppe  

 Their men and women both carry bows and arrows;

Their border ponies and native sheep lie about in frost and sleet.

How can there be freedom for me to take a single step in any direction?

Neither living stealthily nor begging for an early death can be my wish.

I listen the pi-li of Ch’iu-tzu[26] in sadness;

The p’ a of Sui-Yeh[27] makes mournful sounds in the deep of the night.

Through the cloudless night the moon raises high in the sky;

Oh, but I miss see my home town again!

         

          Disdained through they were by the Chinese, the nomads did lack arts of their own. Here, Wen-Chi names two of the instruments she hears, the pi-li, a horn, and the lute like p’i-p’a (the later played by the musicians seated beside the empty cushion), and mentions their supposed places of origin in Central Asia. Historically, the p’i-p’a attained favor in China during the Tang period-the time of the poems-long after Wen-Chi’s day. While the musicians perform, a platter of mutton arrives from the cooking area. The wine steward holds a beautiful ewer of Liao type. The prince is, as usual, vigorous and animated, but Wen-Chi again looks downcast.

                             8. Dawn 

I remember the past, when I was an attractive but spoiled child at home.

From afar was obtained, I think of my old home.

I register that I did not release my bird to the forest.

The north wind whistles and the cold sun sets;

The lonely river of stars hangs above, until dawn comes again in the nomad sky.

Day and night I think of returning, but I cannot return;

My sorrowful heart, I think, must be like that bird in its cage.

         

          Developing the imagery of the caged bird, the painter conceals Wen-Chi in a tightly closed tent, guarded by a female attendant. Dawn breaks. Tribesman play reveille on drums and horns. Others come from their tents and prepare their horses.

                             9. Writing home  

In the past, when Su Wu was questioned by the Khan,

It is said that the migrating geese knew how to carry a message.

Imitating Su Wu, I prick blood to write a letter;

In this letter I write a thousand and ten thousand grievances.

But the bearded barbarian youths are excellent horsemen;

Hey bend their bows and shoot flying birds a far and near.

Now the geese of the frontier are afraid of people;

How can I have heart hard these ends of the earth?

         

          An official during the reign of Han Wu-ti (140-86 B.C.) Su Wu was sent as an envoy to the Huns, and was held prisoner by them. When the Khan reported to a later Chinese envoy that Su had died in his keeping, he was told that the Han emperor had received a message from Su carried by a goose.

          Seated on a fine rug under a canopy, Wen-Chi bites her finger to draw blood. But will she be able to find a winged messenger-and a having found one. Will it get through to his homeland? The though is answered by the scene in the distance, where two of the tribesmen engage in a familiar nomad skill: wildfowl while riding at a flying gallop. The tribe’s banners, for change, are unfurled, perhaps indicating that this settled campsite. 

                            

10. A child is born

How I am grieved by the indignities I have suffered and revolted by the rank smells;

How I despise the nomad land and hate the nomad sky!

When I because pregnant with a barbarian child. I wanted to kill myself,

Yet once I bore it, I found the love of mother and child.

His looks are strange, and his speech is different, yet my hate turns into love;

Deep inside, I feel the tug of my heartstring.

Morning an evening he is with me:

How can I not pity that which my womb has borne and my hand nurtured?

          The father watches, sitting outside yurt, while Wen-Chi holds their child. Tribesmen approach to congratulate the couple. Beyond screens routines continue-the cook no doubt producing more the smells mentioned in the poem. Behind the prince’s yurt stand the splendid red lacquered camel art that Wen-Chi rides walled with fabric. Its high, thin wheels make it an excellent crosser of and, mud and streams.

                            

                             11. Watching Geese Fly South

Days come and months go by, time hurries along;

By the movement of the year star,[28] it is now almost twelve years.

Winter or summer, we lie in frost and sleet;

When the water freezes and the grass wither I mark another year.

In China we have a cyclical calendar to mark the full and new moon,

But in theses far-off lands the sun, moon and stars only hang meaninglessly in the sky.

Many times the migratory geese come and go;

I am brokenhearted as the moon wanes and again grow full.

          Wen-Chi now has two children. Autumn foliage is again on the trees. A ribbon of geese crosses the sky, winging south. While habitually keep tract of people and affairs of state may be property ordered in accord with the workings of the universe, Wen-Chi, as an exile, sees seasonal change only as part of an interminable flux of time.

                             12. My emotions 

A broken bottle dropped into a well is lost forever.

With no hope in sight, I have given up all thought of returning.

How could I have known that an envoy

Would come from afar, asking names? 

The Han speech, pleasing to the ear, brings happy news.

How many times had my soul wandered home in my dreams?

Each time after I awoke my sorrow was deeper still.

How that I am faced with what I dreamt,

Grief comes after joy; my emotions become unbearable.

                             13. The Fall well

My children pull at my clothes, one on either side;

I cannot take them with me, but in leaving them behind, how I shall miss them?

To return home and to depart is sorrow-my emotions are mixed.

How I must abandon my children in other to return home.

Across ten thousand miles of mountains and rivers, I shall arrive at our border stations.

Once having turned away, forever there shall be no news from my children.

With tear-stained face I turn toward the setting sun;

All day long I have stood there, looking to the south and then to the north.

         

          The story approaches its climax. The cooks make last preparations in their screened-off area, the wine servers stand ready, the tall red serving table is in place, and cushions and tables are formally set for the banquet no one will eat with relish. Many in the camp, men as well as women, are over come. The prince lifts his sleeves to blot his tears. His order son tugs at Wen-Chi garments while the younger boy, crying, reaches from saddled. The bearer of his tribesman stretches and yawns. At a respectful distance, behind a hill, the Chinese envoy and his retinue wait beneath the imperial banner. 

                             14. The return journey Begins

Do not think that the nomad children cause me shame;

Anyone would speak of his of her children with love.

The ten fingers of the two hands are of different lengths,

Yet the pain of one cut off is the same as for any other.

Upon my return, I shall be reunited with my kinsmen,

Then this part of my life will be as the dead are from the living.

The southern wind blows across ten thousand miles to stir my heart;

My heart will follow the wind and cross the Liao River[29].

          Preceded by nomad outriders and sword-carrying Chinese, the Chinese envoy and the nomad prince ride by side. Since the journey will be long, the pace is moderate; the footman carrying the envoy’s folding chair has no trouble keeping up. The procession stretches far back into the hills even as the leaders draw near a wave-filled river. Wen-Chi travels concealed from view in her camel cart. Such a vehicle, covered with a blue fabric, is described in the History of Liao as proper for a Khitan princess (introduction, note 11). The brands on the envoy’s horse, pronounced kuan, mean “official”.

                             15. The nomad Husband turns back

I sigh that my feelings are undefined;

I was grieved then by coming away, and now I hate returning;

I no longer understand such emotions of worry and sorrow,

And I feel only a sharp knife stabbing at my heart.

Sorrow mixed with joy is not happy feeling.

My thoughts are at cross-purpose. I keep asking myself this;

Unless it was fate that preordained such a marriage,

How could I have become bound to my enemy in love and trust?

          The composition is nearly a mirror image of the procession in the second painting; expect that it is the prince who now rides the dappled horse with snow-leopard saddle skin. Riding at his side is his older son. Behind, on the lap of a subordinate, the younger boy lifts his hand in a gesture of farewell. 

                             16. The journey Continues

On my way here I noticed only the vast blue sky.

In the days of my return I realized how distant the nomads land.

In the overcast sky it is difficult to know where the sun sets,

But the direction, in which the geese fly, must be the south.

Looking in all directions, across the flat stand, one easily gets confused,

So we follow the geese, near and far away.

Long before the end of the journey no more horse tracks can be seen

No other humans are in sight, only the yellow grass of the steppes.

          A line of the geese in the sky guides the caravan. The envoy, on his dappled horse, has his chair constantly beside him, ready for the rest stops. The camel cart went back with the nomads; Wen-Chi now rides in a bullock cart, a familiar Sung vehicle, seen also in Chang Tse-tuan’s Ch’ing-ming Festival on the River (introduction, note16). While the artist portrays most of the Chinese elements in the Wen-Chi story in twelfth-century fashion, he has given the t’ung-t’ien-kuan, or cap with two peaks in back and an ornament, frequently of jade, in front. This cap survived in later periods as part of a Taoist priest’s costume. 

                             17. A Chinese City in View

We traversed thousands of miles under the nomad’s sky,

Seeing only yellow sands and white clouds rising 

The horses are starving; they race across the snow to feed on grass roots.

The men are thirsty; they break through the ice

in order to drink the running water.

At Yen-Shan[30] we begin to see bonfires and the garrison;

The sound of military drums tells us that we are hearing the fort of China.

We rally and make our way, assured that the Emperor’s land lies ahead.

Life lies ahead, and I have escaped death among the nomads.  

Wen-Chi remains secluded in the cart while the trope rest. The landscape closely resembles that of the second scene. The envoy relaxes in his chair. His official staff and the imperial banner are planted in the ground. Far off, indistinct in the winter mist, is a Chinese outpost.

                             18. Wen-Chi Returns Home

I return home and see my king’s palace

The fields and gardens are half wild, but the spring grass is green.

Bright candles are lit again from ashes and ruins;

Col spring water cleanses a jade that had sunk in the mire.

As I hold towel and comb.

I rediscover the good rituals and etiquettes;

Touching the Qing[31] again enables me to live of die without regret.

From going out through the pass to my return was twelve years;

Now all my sorrows are told in this Song of the Nomad Flute.

          The physical setting is that of the first scene, but the atmosphere and action are very different. Beneath the greening willows the street is a bustle:  parents with children pass, friends greet and congratulate one another, a young vendor with a box on his back and a scholar with his attendants. A teashop, shuttered against the violence in the first scene, is open. The weary men of the envoy’s mission rest along the wall; two of them are buying from a seller of breads. Servants carry Wen-Chi’s belonging through the gate and withindoors. So long away, Wen-Chi, once more dressed as a Chinese lady, walk up the steps to her chambers. Here relative and friends, sleeves at months, endeavor conceal at least some of their mixed joy and anguish, lest it become unseemly.

---

[1] Энэхүү мэдээ буй эх бичгийг Хятадын Шинжлэх Ухааны Академийн утга зохиолын тасгийн эрхлэгч профессор Ринчиндоржоос гар бичмэлээр авав. Бээжин, 1999 он, (зургийг хавсаргав).

[2] Тиен Шан- Тэнгэр уул гэсэн утгатай уулын нэр

[3] Хамигаа- хаана

[4] Бороолход-хүтэн шуурганд цохиулах

[5] Аяшина- гандана

[6] Зэргэл иргэд- ху нар

[7] Хан сар- эрт үед хан сарын баярыг тэмдэглэдэг байв

[8] Хажуу талдаа энгэртэй- харийн хүнд хажуу талдаа энгэртэй монгол дээл сонин содон аж,

[9] Энгэр- үнэгний арьсаар доторлосон дээлийн энгэр

[10] Илбэхү- илбэнх хэмээх амьтны нэр

[11] Эгнэгт тогтсон сууц үгүй- суурин бус нүүдлийн  оромж сууц гэр, 

[12] Уд- өмнө газар ургадаг модны нэр

[13] Тэнгэрийн долоон бурхан од- шанаган од

[14] Эртний Хятадын цэргийн жанжин, Хүннүгийн цэрэгт баригдан хоригдож 19 жил мал хариулан амьдарч байсан тухай, Сү Ү гийн захидал түүхэн  домог уламжлагдсаар иржээ. Ах дүү Сү  Ү буюу Ли Лин хоёрын  захиадалд хөгжмийн зэмсэг байсан талаар өгүүлдэг.  

[15] Дорно дахинд билгийн тооллын 60 жилд 12 жилийг нэг мөчлөг гэнэ. 

[16] Хуанли- он тооллын бичиг

[17] Ляо- голын нэр

[18] Куан- гүн, албаны гэсэн утгатай,

[19] Инь Шань- уулын нэр. Хүннүгийн талаарх мэдээнд олонтой тааралдана.

[20] Нанхиад- тэр үеийн Хан улсын нийслэлд очжээ.  

[21] Чин- эртний Хятадын долоон чавхдаст  ятгын нэр,  гу чин

[22] Цуур- Алтайн уулсаар өргөн тархсан модон цуур  хэмээх үлээвэр хөгжмийн зэмсгийн нэр,

[23] Lady Tsai Wen Chi : hereditary noble scholar.  Given name of the lady is Chi. Here honorary scholar title is Tsai Wen Chi which means “ a civilized lady”.     

[24] Mountains in the far west, in modern Sin kiang province

[25] Barbarian –style

[26] Han dynasty name for a region in modern Sin-kiang province, 

[27] City west of lake Baikal in Central Asia.

[28] Jupiter

[29] In modern Jehol and Liao-Ning province

[30] In the north of modern Hopei province. The name is associated with the defense of the Mongolagainst the Huns.

[31] Qing – gu qing ancient placed string instrument, long zither,